Мин Чурапчыттан Дьокуускайга көһөн киирэн олорбутум. Ол саҕана, Улуу Кыайыы50 сылынан «Память» кинигэни суруйан таһаарар туһунан ССРС Бырабыыталыстыбатын дьаһала тахсыбыт кэмэ этэ.Бастаан утаа пенсионер быһыытынан сынньанан олорбутум. Санаам буолбатаҕа, «Память» кинигэни бэлэмниир тэрилтэҕэ тиийэр буолбутум. Кылаабынай редактор М.П. Габышевтыын кэккэлэһэ олорорбут, инньэ гынан редакцияҕа чаастатык сыбыытыыр буолбутум. Быстах-остох наадаларга сылдьар буолан барбытым.

Бу кыракый, аҕыйах киһилээх диэн өйдөбүллээх, ол гынан баран дириҥ суолталаах, ис хоһоонноох үлэни салайбыта үрдүк культуралаах, элбэх сылларга салайар үлэлэргэ үлэлээбит, эриллибит-мускуллубут үтүөкэн киһи Саха республикатын Бырабыыталыстыбатын солбуйааччы бэрэссэдээтэлэ Климент Кириллович Корякин. Кини туох баар үбүлээһини, үлэ тэрээһинин барытын көрөрө, туруорсара. Үбүлээһин да атахтанар буолара, миэстэтиттэн хамсанан, толорон испэт түгэннэрэ баар буолаллара. бытым.

Редколлегия кылаабынай редакторынан, рабочай группа салайааччытынан эмиэ үгүс сыл салайар үлэҕэ эриллибит, Төҥүлү оскуолатын учууталынан, директорынан үлэтин саҕалаан, Мэҥэ-Хаҥаласка партия райкомун 1-кы секретарынан, салгыы республика Бырабыыталыстыбатыгар үлэлээбит Михаил Прокопьевич Габышев үлэлээбитэ.

Мэҥэ-Хаҥалас комсомолун райкомун үлэһитэ, республика культуратын эппиэттээх үлэһитэ Василий Константинович Степанов мин үлэҕэ киирэрбэр редакторынан үлэлии олороро. Үлэлээмэхтээн баран тохтообута. Бүлүү райсоветын бэрэссэдээтэлинэн өр кэмҥэ үлэлээбит, сэрии кыттыылааҕа Кирилл Егорович Павлов редакторынан үлэҕэ киирбитэ. Салгыы өр үлэлээн кинигэ 9-с томун түмүктэспитэ.

А.А. Кривцов сэриигэ өлбүт дьоннору суруйар – үһүс кинигэни оҥорон бүтэрэн баран тохтуом диир эбит этэ. Бэйэтэ сэрии кыттыылааҕа, сааһырбыт киһи – суруналыыс көрдөһүүлэрин аккаастаан кэбиспэккэ үлэлии олорбута. Кырдьык мөлтөөбүтэ биллэр этэ. Мин кинилэргэ тиийэн кэпсэтиһэн бүтүөхпэр диэри олоппоһугар лаҕыччы олороро. Мин баарбына туран хаамыталыы да сылдьыбатаҕа – машинкаҕа бэчээттии олорор секретара биирдэ эмэтэ ыйыттаҕына быһааранбиэрэрэ. Ол курдук үһүс кинигэни бүтэрэн баран уурайбыта.

Дьокуускайга өр олорбут, үлэлээбит Василиса Григорьевна Хорунова редактордаабыта. Кини сүрүннээн Дьокуускай куорат сэрииһиттэринэн дьарыктанара.

Редколлегия чилиэттэринэн бэйэлэрэ туспа үлэлээх, ол гынан баран сүрэхтэринэн-быардарынан толору сөбүлэһэн, актыыбынайдык кыттыһан үлэлэспит дьоннордоохпут. Л.Л. Владимиров, В.Н. Гуляев, Д.В. Кустуров, П.Н. Токарев. Бу дьон бириэмэттэн бириэмэтигэр кэлэн сүбэ-ама буолан, көмөлөһөн бараллара. Саамай улахан көмөнөн бэчээттэнэн тахсыахтаах саҥа кинигэ оҥоһуутугар буолара. Саҥа кинигэ сигнальнай экземплярын ылан, черновойун кытта тэҥнээн көрүү, грамматикатын уонна бэчээттээһиҥҥэ тахсыбыт сыыһалары көннөртөөһүн этилэр. Бу үлэҕэ редколлегия чилиэттэрэ бары ылсарбыт.

Биһиги үлэбит сүрүннээн, бүтүннүүтэ даҕаны, миэстэтиттэн-оройуоннартан, куораттартан киирбит докумуоннарынан бэрэбиэркэлэнэр, атын оройуон дьонун кытта тэҥнэнэр. Биир оройуон киһитэ атын оройуоҥҥа олорор буоллаҕына иккитэ суруллан хаалыа дии. Оннуктары, атын даҕаны түгэннэри көрө, бэрэбиэркэлии сатыыбыт даҕаны... барытын сатаан чуолкайдаабаккын. Кинигэҕэ «сэрии хонуутугар өлбүтэ» диэн суруллубут киһибит дойдутугар эргиллэн кэлбит түбэлтэлэрэ тахсыталаабыта бааллар. Хайатын барытын кыайан көннөрүөхпүтүй. Дьиҥинэн оройуоннар, куораттар чопчулаан ыытыа этилэр буоллаҕа.

Ол курдук, миэстэтиттэн киирбит докумуоннары судургутук устан ылан кинигэ оҥорон испит буоллар балайда элбэх сыыһалар-халтылар, элбэх өйдөммөт түгэннэр тахсыахтаах этилэр. Ол эрээри миэстэтигэр үлэлээбит дьоннор эппиэтэ суох сыһыаннаспыттара диэн этэр ханнык да төрүөппүт суох. Ол дьоннор эмиэ чуолкайдыы сатаабыт буолуохтаахтар. Сатаатахха, сэрии бүппүтүн, кыайыы буолбутун кэнниттэн 20-чэ сыл устата, ахтыллан көрбөтөҕө. Улуу сэрии, бу сэриигэ кыттыбыттар тустарынан докумуоннар, ахтыылар оҥоһуллубатахтара. Баар буола сылдьыбыт докумуоннар сүппүттэрэ, быраҕыллыбыттара. Сэрииһиттэр өлүтэлээн барбыттара.

«Память» кинигэ тахсарын сыала сэрии хонуутугар өлбүттэри, сураҕа суох сүппүттэри көрдөөһүн, булан кинигэҕэ суруйан үйэтитии диэн эбит этэ. Дойдуларыгар эргиллэн кэлбэтэх дьоммутун кинигэ 3 томугар батарбыппыт. Онтон салгыы, республика үрдүкү салалтатын быһаарыытынан эргиллэн кэлбит сэрииһиттэрбитигэр эмиэ кинигэ суруйбуппут. Ол курдук эргиллэн кэлэн баран 1995 сылга диэри өлбүттэргэ 4-с кинигэ, 1995 с. тыыннаах сэрииһиттэргэ 5-с кинигэ тахсыбыттара. Дөксө сэрии кэмигэр дойдуларыгар олорон, утуйары-сынньанары аахсыбакка үлэлээбит – тыл бэтэрээннэрэ, испииһэк да эрэ буоллар, кытта ахтыллыбыттара. Кэлин тахсыбыт кинигэлэргэ эбии-сабыы, чуолкайдааһыннар оҥоһуллубуттара.

Кинигэни оҥорууга махтана санаан ааттарын ааттаталаан, махтанан ааһабын:

Бүлүү оройуона – А.Н.Николаев

Нюрба оройона – И.А.Анисимов

Сунтаар – Н.Н.Спиридонов

Ленскэй – С.П.Черепанов

Хаҥалас– М.Н. Соколов,

Нам – П.Д. Самсонов, А.А. Протопопов,

Горнай – Т.Р. Капитонов,

Кэбээйи – П.К. Индеев,

Мэҥэ-Хаҥалас - Н.И. Ефремов, Г.М. Сергучев,

Чурапчы – И.М. Павлов,

Таатта – Е.Д. Андросов, Д.Г. Бравин, Д.Н. Павлов,

Усть-Алдан – Н.С. Колодезников.

Куораттарга, атын улуустарга комиссия үлэлээтэҕэ. Хотугу оройуннартан дьону сэриигэ ыҥырыы ыытыллыбатаҕа. Ол эрээри Үөһээ Дьааҥы улууһун музейын сэбиэдиссэйэ В.З. Кириллина элбэх үйэтэтии үлэни ыытта.

Түгэнинэн түбэһиннэрэн дойдубар, Чурапчыга, сэрииһиттэрбин учуоттуурбар көмө, тирэх буолбут дьоннорбор махтал тылбын этэн аһарабын. Дьоннорум билигин биһигини кытта олорор буолбатахтар буоллар даҕаны быры ыччаттардаах дьон, сорохтор кэргэттэрэ тыыннаахтар. Бастатан, Чурапчы оччотооҕу байыаннай хамыһаара Василий Григорьевич Сотников – Мэҥэ-Хаҥаластан төрүттээх. Кыайыы 20 сылыгар үбүлүөйүнэй даата биллэриллибитинэн аан бастаан мин киниэхэҕэ тийбитим. Сэрииһиттэри учуоттуурга илиинэн суруллар кинигэ тэринэргэ сүбэлэстибит. Анкеталар боппуруостарын быһаарбыппыт. Оройуон дьоно 7 кинигэҕэ бары суруллар кыахтаммытттара. Эрдэттэн биирдии нэһилиэктэринэн суруллубут сэрииһиттэр толору анкеталара «Память» кинигэ көрдөбүлүгэр оруобуна сөп түбэһэр буоланнар абыраммыппыт. Кыайыы 20 сылынан В.Г. Сотников сэриигэ бааһыран эргиллибит дьоннорго наҕараадалыыр илиис толорон Москваҕа ыытан 48 сэрииһит бойобуой уордьаннарынан наҕараадаламмыттара.

Махтаныах буолбут көмөлөһөөччүлэрим манныктар: Арыылаахтан – А.Т. Карсанаев, Кытаанахтан – орденнах Н.Г. Скрябин, Мугудайтан икки кыҺыл сулус орденнах Т.С. Ноговицын, Бологуртан – Е.С. Дьячковскай. Испииһэк эрэ да буоллар оҥорбуттара: Хатылыттан – К.М. Иустинов, Соловьевтан - И.Г. Собакин. Нэһилиэктэрин сэрииһиттэригэр кинигэ оҥорбуттара: Хадаартан – Е.В. Харитонов «Халыҥ Хадаартан ийэ дойду көмүскэлигэр», Хаяхсыттан – М.Д. Климов «Дьылҕалар сэрии ытылҕаныгар». Чакыртан – М.К. Кириллин сэрииһиттэрин ааттаан машиннай 3 экземпляры суруйбута. Одьулуунтан М.П. Ефимов фотоальбом тэрийбитэ. Кинигэҕэ киллэрэргэ райсовет секретээрэ Т.П. Посельскайа улахан көмөлөөх.

Мин, «Память» кинигэни оҥорорго көмөлөһөргө көрдөһөн республика хаһыаттарыгар 11 ыстатыйаны суруйдум: «Кинигэни норуот суруйуо» 1989 с., «Кими даҕаны умнумуоҕун» 1989 с., «Докумуоннары толору туҺанан», «Издается последний том книги «Память», «Редколлегия эһигиттэн көрдөһөр» 1995 с. уо.д.а.

Биһиги 3 киһи: К.К. Корякин, М.П. Габышев уонна мин И.М. Павлов П.А. Ойунскай аатынан государстыбыннай бириэмийэ лауреаттара ааты сүгэр түгэммит Бырабыыталыстыбатын 1-кы корпуһун улахан залыгар буолбута.

Түмсүлээхтик, дириҥ суолталаах үлэни оҥоробут диэн өйгө – санааҕа киирэн, чиэһинейдик туруулаһан үлэлээбиппит диэн этэбин. Ол чуолкай.

«Кыайыы» Ресурснай киин аатыттан:

Быйыл 2024 с. «Память» кинигэ тэриллибитэ 35 сылын туолла. Бу түгэнинэн түбэһиннэрэн Иван Михайлович Павлов бэчээттэммэтэх кылгатыллыбыт ахтыытын таһаардыбыт.